کودک و نوجوان

قبل از اينکه بخواهيم به اين حوزه بپردازيم، ابتدا لازم است يک تعريف از کودکی و نوجوانی ارائه دهيم. وقتی از کودک صحبت مي­کنيم، در واقع داريم از يک فرشته کوچولو صحبت مي­کنيم که تماماً وابسته به محيط خانه و خانواده است.خانواده تمامی نيازهای او را از جمله نيازهای اوليه شامل آب، غذا، امنيت و نيازهای روانشناختی مانند پذيرش و محبت را تامين مي­کند. بنابراين، کودکی را مي­توانيم دوران وابستگی قلمداد نمود.اما، جهت تعريف دوران نوجوانی، بهتر است ابتدا دوران بزرگسالی را تعريف نماييم. دوران بزرگسالی دورانی است که فرد تقريباً از خانواده اوليه جدا شده و وارد يک فضای بزرگ­تر به نام جامعه می ­شود. يک فرد بزرگسال نه تنها بايستی نيازهای خودش را تامين کند، بلکه مسئول تامين بخشی از نيازهای سايرين نيز می باشد. بنابراين، دوران بزرگسالی را می توان دوران استقلال در نظر گرفت.

با توجه به تعريفی که از دوران کودکی و بزرگسالی داشتيم، شايد بهترين تعريفی که بتوان برای نوجوانی ارائه داد اين باشد که نوجوانی پلی است بين کودکی و بزرگسالی. در واقع دوران نوجوانی را مي­توان دوران گذار از کودکی و ورود به دوران بزرگسالی در نظر گرفت. طی اين دوران، نوجوانان از خانواده اوليه جدا و وارد خانواده گسترده، يا همان جامعه می ­شوند. بنابراين، از نظر سلامت روان، افرادی سالم در نظر گرفته می ­شوند که بتوانند بدون چالش ­های اساسی وارد جامعه شده، وظايف بزرگسالی خود را تمام و کمال به انجام رسانند. اين موضوع باعث شده است تا پذيرش اجتماعی و دوری از طرد اجتماعی به اساسی ترين نياز بشر تبديل شود. معمولاً نوجوانانی که موفق به کسب پذيرش اجتماعی نشوند احساس طردشدگی خواهند کرد که اين موضوع به شدت عزت نفس آنها را تحت تاثير قرار خواهد داد.

لازمه پذيرش اجتماعی وجود يک جامعه امن با حداکثر ظرفيت پذيرش است. اگر ظرفيت ­های فرهنگی، اقتصادی، سياسی و اجتماعی يک جامعه به گونه ­ای باشد که بخش زيادی از نوجوانان و جوانان امکان ورود به آن جامعه را پيدا نکنند، حتي اگر از مهارت­ ها و توانايی های شايسته برخوردار باشند، جايی را نخواهند يافت تا توانايی ­ها و ارزش­های خود را بروز دهند. تحت چنين شرايط، افراد سعی مي­کنند با ترک جامعه خودی و يافتن يک جامعه، که پذيرای آنها است، بر اين مشکل غلبه کنند. اگر آنها نتوانند به هر دليل به جامعه ­ای راه يابند که پذيرای آنها باشد، احساس طردشدگی خواهند کرد. بر اساس مطالعات انجام شده، حس طردشدگی بزرگ­ترين درد عاطفی است که انسان­ها تجربه می کنند. معمولاً افراد جهت فرار از اين درد عاطفی، دست به رفتارهای خودتخريبی، از جمله مصرف مواد مخدر مي­زنند. مواد مخدر تاثير شايانی در کاهش دردهای عاطفی دارند.

از طرف ديگر، لازمه ورود به جامعه داشتن يک سری مهارت­ ها و توانايی ­ها است. معمولاً اين مهارت­ ها و توانايی ­ها از طريق خانواده و سيستم­های آموزشی به فرزندانمان آموزش داده مي­شوند. در واقع وظيفه اصلی خانواده تامين نيازهای اساسی کودک شامل؛ نياز به دلبستگی ايمن، نياز به ابراز هيجانات، نياز به خودانگيختگی و تفريح، نياز به محدوديت­ های واقع­بينانه و معقول، و نياز به استقلال است تا تحت اين شرايط کودکان امکان کسب مهارت ­ها و توانايی های لازم را به دست آورند. اگر ارضای هر کدام از اين نيازها با مشکل روبرو شود، احتمال آسيب روحی و روانی به کودکان وجود خواهد داشت، بطوريکه آنها  قادر به کسب اين مهارت­ ها و توانايی ها نبوده، کسب پذيرش اجتماعی برای آنها بسيار سخت و دشوار خواهد شد. در چنين مواردی نيز افراد حس طردشدگی را تجربه خواهند نمود که مي­تواند همان عواقب گفته شده قبلی را برای آنها به دنبال داشته باشد. بنابراين، در مجموع مي­توان ادعا نمود که سلامت کودکان و نوجوانان تحت تاثير دو عامل اساسی خانواده و جامعه قرار دارد. 

بنابراين، وقتی در خصوص مشکلات کودکان و نوجوانان صحبت می ­شود، بايستی مشکلات از منظر خانواده اوليه (خانه) و خانواده گسترده (جامعه) مورد بررسی قرار گيرند. در اين ارتباط مرکز مشاوره و خدمات روانشناختی باورهای زيبا، علاوه بر به کارگيری روانشناسان خبره در اين زمينه، يک بسته آموزشی تحت عنوان نقش خانواده و جامعه در خطرپذيری نوجوان تدارک ديده است که در حال حاضر برای خانواده کارکنان مجتمع مس سرچشمه در حال برگزاری است و اميدواريم به زودی برای ساير خانواده ­ها هم برگزار شود. جزوه مربوط به اين دوره در فايل پيوست آورده شده است.

تهيه و تنظيم: محمود علي­پور دکترای روانشناسی

******************

نوجوانی و رفتار های پرخطر

مقدمه:

نوجوانی‌ یک‌ بازه زمانی‌ رنگارنگ‌ و متنوع بوده که‌ با درگیری ها و سردرگمی‌های ذهنی‌ زیادی همراه است‌. نوجوانان اغلب‌ تمایل‌ دارند تا از نظر فکری، رفتاری، ظاهر، و اینکه‌ چطور توسط‌ همسالان و بزرگسالان در نظر گرفته‌ شوند، متفاوت و منحصر به‌ فرد باشند. با این‌ حال، در عمل‌، آنها معمولا  بعنوان یک‌ گروه همگن‌ از افرادی که‌ خصوصیات یکسانی‌ دارند، در نظر گرفته‌ می‌شوند. آنها اصطلاحات و گویش‌ خودشان را دارند، از یک‌ الگوی ظاهری پیروی می‌کنند، و در فعالیت‌های مشابهی‌ مشارکت‌ می‌کنند.

برای دریافت ادامه مقاله کلیک نمایید.

تهيه و تنظيم: محمود علي­پور دکترای روانشناسی

******************

ضرورت توجه به درمان مشکلات کودکان و انتخاب رویکرد درمانی موثر و ایمن 

اهمیت توجه به درمان مشکلات کودکان و نوجوانان:

یکی از مهمترین مباحث بهداشت روان، سلامت روان کودکان است. هدف اصلی اهمیت بهداشت روان در کودکان، ایجاد محیطی مناسب جهت رشد و شکوفایی استعداد آن ها، پیش گیری از وقوع اختلالات روانشناختی در کودکی و همچنین در بزرگسالی آن هاست، چراکه کودک امروز فردای جامعه را تضمین میکند.

زمانی که یک کودک یا نوجوان دچار آسیب یا اختلال روانشاختی میشود، حساسیت و اهمیت دوچندانی را طلب میکند زیرا در صورت عدم توجه، کودک با آن اختلال رشد خواهد کرد و تاثیرات آن بر مولفه های رشدی و تحولی وی پدیدار خواهد شد.یکی دیگر از علل اهمیت توجه بسیار زیاد به سلامت روان کودکان و نوجوانان، این است که کودکان و نوجوانان سطح مقابله و سازگاری ضعیف تری نسبت به بزرگسالان دارند،  به همین سبب رنج و اذیت بیشتری را متحمل شده و در مواجهه با مشکلات آسیب پذیری بیشتری دارند.توجه داشت باشید، ابراز مشکل در کودکان  تظاهر متفاوتی از بزرگسالان دارد، در واقع یک کودک یا نوجوان مانند بزرگسال مشکلاتش را نشان نمیدهد. برای کودک بیان و ابراز احساسات و هیجانات ناخوشایند و آزاردهنده، آسان نیست و کم تر شاهد این هستیم که کودکان ناراحتی های روانی خود را در کلام ارائه دهند در اغلب موارد یا چیزی گفته نمیشود یا بصورت کلی خواهد بود . زمانی که اختلال یا مشکل آزاردهنده ای وجود داشته باشد معمولا نشانه هایی از تغییر در رفتارهای روزمره ، به خصوص در بازی ها، صحبت ها ، نقاشی و علایق و سرگرمی هایشان دیده میشود.

 اختلالات و مشکلات مرسوم دوران کودکی موارد گسترده ای را شامل میشود که در ادامه برای شناخت و توجه والدین به تعدادی از رایج ترین آن ها اشاره میشود. از جمله مهمترین و بیشترین نشانه ها میتوان به اضطراب ها و ترس های مختلف ، وجود عادت های منفی، تیک ها، وسواس، پرخاشگری، مشکلات مرتبط با خواب ، افسردگی، اختلالات خوردن، توالت رفتن، کمبود توجه/ بیش فعالی و مسائل جنسی اشاره کرد.

انتخاب رویکرد درمانی موثر و ایمن برای کودکان و نوجوانان:

یکی از نکات بسیار مهم در ارتباط با کودکان، بحث روش های درمانی است. کودک و نوجوان از آنجایی که در دوره های رشدی و تحولی هستند ، حساسیت بیشتری متوجه آن هاست بنابراین انتخاب روش درمانی صحیح  بسیار حائز اهمیت است زیرا پتانسیل بالاتری برای آسیب دیدن دربرابر رویکردهای غلط درمانی خواهند داشت . یکی از رویکردهای غلط، روی آوردن به دارو در مراحل اول است. باید توجه داشت اولین اقدام درمانی، رواندرمانی است، آن هم با رویکردی مطمئن و ایمن، که در ادامه به معرفی رویکرد درمانی موثر و ایمن خواهیم پرداخت.

همان طور که در بالا اشاره شد، کودکان هنوز توانایی های استدلال انتزاعی و مهارت های کلامی مورد نیاز برای بیان کافی احساسات، افکار و رفتارهای خود را ندارند یا به عبارتی این مهارت ها در آن ها رشد نیافته است. در نتیجه زمانی که دچار آسیب های روانشناختی میشوند آن را نه به صورت کلامی، بلکه با تغییر در رفتار ها و بخصوص بازی هایشان می توان مشاهده کرد؛ توجه به بازی بسیار حائز اهمیت است زیرا دنیای کودکان در بازی ها خلاصه میشود، در واقع اسباب بازی ها برای کودکان، حکم کلمات آنها را دارد و بازی نوعی مکالمه آنهاست، به همین دلیل زمانی که یک کودک درمان میشود نوع بازی هایش نیز تغییر می یابد زیرا دنیای آسیب دیده اش شفا یافته و تغییر کرده است.

بازی درمانی چیست؟

در بازی، واکنش های دفاعی کودکان کاهش می‌یابد در حقیقت بازی درمانی موقعیتی را ایجاد می کند تا کودک با کمک تکنیک تجویز شده توسط درمانگر ، احساسات و هیجانات داخلی خود را بروز دهد. در واقع بازی درمانی یعنی از بازی و موقعیت هایی که در فرایند بازی ایجاد می کنیم، در یک زمینه درمانی استفاده کنیم. بازی درمانی برای بیش از 60 سال، به عنوان یک روش شناخته شده و محبوب درمان کودک در عمل بالینی استفاده می شود، که در اکثر رویکرد ها بازی درمانی در اتاق بازی با ابزار خاص در کنار درمانگر اتفاق میافتد اما در رویکرد نوین و اثربخش پی تی سی جریان متفاوت است.

بازی درمانی در ptc :

بسیاری از والدین با بازی درمانی کودک در منزل آشنایی ندارند، در حالی که بازی درمانی، مسئله ای مهم به خصوص در کودکان دارای اختلالات رفتاری و روانی به حساب می آید، برخی از والدین تصور میکنند که درمان باید حتما توسط درمانگر در اتاق درمان توسط اسباب بازی های خاص صورت گیرد ، در صورتی که در رویکرد اثربخش، مطمئن و ایمن ptc  (پارادوکس درمانی)، درمانگر با تجویز بازی های درمانی در خانه بین مادر-کودک و گاهی سایر اعضای خانواده، درمان را به سرعت و با کمترین میزان نرخ عود امکان پذیر میسازد. در حقیقت کودک بدون اینکه برای درمان به مرکزی برده شود و احساس شرمی از مریض بودن پیدا کند ، یا به فردی به جز اعضای خانواده مثل درمانگر و اتاق بازی به جز اتاق و اسباب بازی های خودش بیرون از خانه وابسته شود، با هزینه ای اقتصادی درمان میشود.

تمرکز درمان در این مدل نوین و اثربخش درمانی بر دو عامل مهم زیستی و سیستمی است. درحقیقت اثربخشی سریع و عدم بازگشت بیماری در این مدل به این دلیل است که هم بر ویژگی های عمیق شخصیتی، که کودک با خود به دنیا آورده تمرکز دارد، هم بر عوامل سیستمی و محیطی که موجب ایجاد یا تثبیت اختلال شده تمرکز دارد،که به تاثیرگذاری آن در مقاله ی خانواده درمانی سیستمی اشاره شده است . در واقع کودک یا به دلیل ویژگی های شخصیتی و ارثی و یا به دلایل متاثر از محیط و سیستم خانواده دچار اختلال شده است که در رویکرد کامل و مطمئن پی تی سی، کودک در کنار مادر با انجام بازی های تجویز شده ای که بسیار ساده و بدون نیاز به اسباب بازی خاصی باشد درمان میشود. یکی دیگر از عوامل اثرگذار در این مدل این است که بازی های تجویز شده حتی نیاز به آموزش مهارتی خاص به والدین ندارد و والد بدون اتلاف زمان، بسیار سریع بازی را متوجه خواهد شد و با انجام بازی هایی که زمان زیادی از آن ها نمیگیرد و به آسانی در فضای خانه قابل اجرا است ، درمان صورت میگیرد. اینگونه کودک امنیت و آرامش را در خانه، در کنار مادر، تجربه خواهد کرد.

قابل ذکر است این روش نوین درمانی توسط دکتر محمدعلی بشارت مبدع رویکرد ptc بارها انجام شده است به گونه ای که درمان کودک ترنس را با این روش امکان پذیر ساخته است.

تهيه و تنظيم:  نیره کاشی تراش روانشناس بالینی و خانواده درمانگر

******************